Giải đáp thắc mắc cho người trẻ: Bài 99 – Nguồn sống đang bị đe dọa

Nữ tu Phương An, CND – CSA

Hỏi: Lúc này ở Việt Nam đang vào mùa hè, nhiều nơi thiếu hụt nước để sử dụng. Cho con hỏi, Giáo hội nhận định thế nào trước tình hình khan hiếm nước như hiện nay? Người trẻ có thể tham gia gì trong công tác bảo vệ và gìn giữ nguồn nước?

Trả lời:

Tôi hiểu băn khoăn của bạn. Lúc này mùa hè nắng nóng, việc có được nguồn nước sạch để sinh hoạt và sản xuất thật không dễ. Tôi được sinh ra nơi vùng miền sông nước. Ngày xưa, người dân quê di chuyển bằng xuồng, đò; đi đâu cũng thấy kênh rạch chằng chịt, cầu tre lắc lẻo bắt qua những con sông xanh mát và nhiều phù sa. Nơi đây, khi chúng tôi thảy một hạt giống xuống đất thì không bao lâu sau có cây để ăn! Thế nhưng, giờ này quê tôi cũng đang khát, ruộng đồng khô cằn, vườn cây ăn trái và cây kiểng khô rụi. Đó là một nghịch lý phải không bạn?

1. Nước quyết định sự tồn vong

Thuở xa xưa, con người đã có những cách tế trời, thờ thần sông, cúng thần biển vì họ coi trọng nguồn nước. Nước chảy đến đâu, đất đai được bồi đắp màu mỡ, các sinh vật phát triển tới đó. Bằng chứng là người dân thường tập trung ven sông hồ vì họ nhận ra lợi ích của nước đem lại, phù hợp cho việc canh tác, dễ dàng tìm kiếm nguồn dinh dưỡng để tồn tại.

Quả thật, nước có “chỗ đứng” trong công trình sáng tạo của Chúa. Nó giúp xây dựng và tạo nên hệ sinh thái tự nhiên, đóng vai trò thiết yếu trong sự bảo đảm phát triển xã hội loài người, an ninh lương thực, công nông nghiệp, giao thông, thương mại và giải trí,…

Chuyện gì sẽ xảy ra nếu hành tinh này không còn nước? Chúng ta biết, nước chiếm 70-80% trong cơ thể con người. Tuy nhiên, nước không phải là vô tận. Theo ước tính của Liên hiệp quốc năm 2019, thế giới hiện có 2,2 tỷ người không được tiếp cận với nước sạch. Ngày nay, với tốc độ phát triển của nhân loại, nguồn nước ngày càng trở nên hiếm hoi. Dân số ngày một đông dẫn tới rác sinh hoạt bị ứ đọng; các nhà máy sản xuất công nghiệp cần sử dụng lượng nước lớn và thường thì không xử lý hết chất thải trước khi nó được đổ ra sông ngòi; sản xuất nông nghiệp đưa vào môi trường những chất độc như phân bón, dư lượng thuốc trừ sâu.

Nước cần thiết cho sự sống, thế nhưng khi bị biến đổi, ô nhiễm thì gây ra những hiểm họa khôn lường. Còn nhớ ở Sài Gòn, trước đây người ta rùm beng vụ công ty Vedan gây ô nhiễm cho dòng sông đến nỗi mà Báo nhân dân vào tháng 9/2008 có nhan đề: “Ai là tác nhân gây cái chết của con sông Thị Vải?” hoặc vụ công ty Formosa ở Hà Tĩnh gây sự cố cho môi trường biển năm 2016,… Đúng là đã đến lúc phải gây ý thức cho các tín hữu trẻ Việt Nam về vấn đề sinh tử này.

Chúng ta biết, nước là yếu tố đơn giản và quý giá, nhưng đáng buồn thay, tiếp cận được nguồn nước sạch đối với nhiều người thật khó khăn. Một điển hình vào hè 2020, miền Tây Việt Nam nơi chín nhánh Cửu Long chảy qua, vậy mà đã xảy ra tình trạng hạn mặn khốc liệt gây thiệt hại nặng nề cho đồng bào nhiều tỉnh, làm cho diện tích lúa bị mất trắng hơn 20.000 ha, 80.000ha cây ăn trái bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Nông dân “bó tay” khi nhìn ruộng đồng khô héo từng ngày, vì nước uống còn không có, lấy gì mà tưới! Một đoạn mà báo Tuổi Trẻ đăng năm 2020: “Nông dân hoảng hồn khi nước trong các mương vườn lên đến 4-5‰ độ mặn. Đây là hiện tượng rất lạ, ngay cả những bậc cao niên cũng cho biết chưa năm nào nước mặn lên sớm và nhanh khủng khiếp đến vậy”. Trong khi nước máy bị nhiễm mặn không thể tắm giặt thì người dân phải mua nước ngọt với giá cắt cổ, có nơi lên đến 300.000 đồng/m³.

Thật vậy, bảo vệ nguồn nước không phải là nhiệm vụ của riêng cá nhân, tổ chức, khu vực hoặc quốc gia nào mà là của toàn thể cộng đồng nhân loại vì chúng ta hiện hữu cùng nhau.

2. Giáo hội kêu gọi bảo vệ nguồn sống này

Thiên Chúa đã giao con người trách nhiệm trông coi công trình của Ngài. Vì thế, đối với các Kitô hữu, việc gìn giữ, bảo vệ thiên nhiên không chỉ là trách nhiệm xã hội, mà còn là đòi hỏi của niềm tin, là nghĩa vụ cao cả, vì lẽ được cộng tác với Thiên Chúa trong công trình tạo dựng. Tác giả sách Sáng Thế kể lại sau khi tạo dựng mọi vật, Thiên Chúa tạo dựng con người và Ngài chuẩn bị mọi sự cho họ, giống như cha mẹ chuẩn bị đầy đủ mọi đồ dùng cần thiết trước khi đứa con yêu quý chào đời. Khi tạo dựng Ađam và Evà, Thiên Chúa trao cho ông bà quyền điều khiển mọi loài và khai thác đất đai, sông ngòi. Thế rồi Ngài phán: “Nước phía dưới trời phải tụ lại một nơi… Nước phải sinh ra đầy rẫy những sinh vật…Hãy làm bá chủ cá biển, chim trời và mọi giống vật bò trên mặt đất” (St 1,9-28). Vũ trụ được Thiên Chúa sáng tạo có mối tương quan hài hoà với Thiên Chúa và với con người,  “Thiên – Địa – Nhân”.

Con người gọi thiên nhiên với danh xưng thân thương trìu mến: Mẹ. Như người mẹ nuôi con bằng dòng sữa ngọt ngào, Mẹ Thiên Nhiên luôn hào phóng cung cấp đủ lương thực, nước uống và những nhu cầu của cuộc sống hằng ngày. Nhờ đó nhân loại từng thế hệ nối tiếp nhau sinh sống và phát triển. Nhận lãnh quyền từ Thiên Chúa, con người được mời gọi thay Ngài canh tác đất đai và tiếp tục làm cho công trình sáng tạo của Thiên Chúa tới mức hoàn mỹ.

Nhờ ủy thác này, nhân loại mạnh dạn khám phá và chế ngự thiên nhiên, tạo điều kiện thuận lợi để khoa học hình thành và phát triển. Qua khoa học kỹ thuật, con người ngày càng mở rộng chủ quyền của mình trên toàn thể đất – nước, hành tinh và vũ trụ. “Được tạo dựng giống hình ảnh Thiên Chúa, con người đã nhận lãnh trách nhiệm chinh phục Trái đất cùng với tất cả những gì chứa đựng trong đó, quản trị vũ trụ trong thánh thiện và công bằng” (GS 34).

Có rất nhiều bản văn của Giáo hội kêu gọi bảo vệ sinh thái cũng như lên tiếng trước tác động của ô nhiễm môi trường và phá hoại thiên nhiên, mà dẫn tới hậu quả là phần đông con người trên thế giới này, nhất là những người nghèo đang phải gánh chịu hậu quả. Trong khuôn khổ bài viết này chỉ xin đương cử vài bản văn gần thời điểm hiện nay nhất.

Tông thư Octogesima Adveniens của Đức Phaolô VI năm 1971 kêu gọi người Kitô hữu quay về với chính những nhận thức mới này, để rồi cùng với những người khác, đảm trách một vận mệnh mà từ nay đã trở thành của chung, ấy chính là bảo vệ thiên nhiên mà trong đó có việc bảo tồn nguồn nước (x. số 21).

Nhân dịp kết thúc năm Laudato Si, Đức thánh cha đã phát động nhiều phong trào để kỷ niệm năm công bố thông điệp này. Bộ Phục vụ và Phát triển Con người Toàn diện đã tổ chức “Tuần lễ Laudato Si” từ 16-25/05/2021. Một trong những vấn đề về sinh thái toàn diện được đem ra bàn thảo có nói đến chủ đề về tránh lãng phí trong việc sử dụng nguồn nước.

Trước tình cảnh của con người trên thế giới đang lao đao vì bị thiếu nhu cầu căn bản là nước sạch. Giáo hội bênh vực quyền lợi của những người khốn khó ấy. “Được có nước uống an toàn là quyền căn bản và phổ quát cho hết mọi người, bởi vì nó thiết yếu cho sự sinh tồn và đó là điều kiện để thực thi những nhân quyền khác. Thế giới chúng ta đang mắc một món nợ lớn đối với người nghèo đang thiếu nước uống. Họ bị khước từ quyền được hưởng cuộc sống phù hợp với phẩm giá bất biến của họ.” (Laudato Si’, 30).

Bên cạnh đó, sứ điệp của Đức Thánh Cha hôm 1/9/2018, Ngày Thế giới Cầu nguyện cho việc Chăm sóc Thiên nhiên, chủ đề “Tôn trọng nước như yếu tố quý giá và việc đạt được nước uống như một nhân quyền”. Trong sứ điệp, Đức Phanxicô mời gọi các tín hữu cầu nguyện cho việc chăm sóc thiên nhiên, đặc biệt là việc bảo vệ các nguồn nước và ngài cũng kêu gọi chấm dứt nạn làm ô nhiễm đại dương. Sứ điệp nêu lên những lập trường hết sức đúng đắn như sau: “Nước kêu mời chúng ta suy tư về cội nguồn của mình. Qua văn thể gợi hình, mở đầu sách Sáng Thế viết rõ rằng ngay từ khởi thủy, thần khí Đấng Tạo Hóa “đã bay lượn trên mặt nước” (1,2). Đối với Kitô hữu, nước được Thánh Thần thánh hóa, là chất liệu Chúa dùng để ban sự sống và làm cho chúng ta thành người mới. Đức Giêsu đã hứa ban loại nước có khả năng thỏa mãn cơn khát của nhân loại (x. Ga 4,14), và “Ai khát hãy đến với Ta mà uống” (Ga 7,37). Ước gì lời Ngài thốt ra trên thánh giá – “Ta khát” (Ga 19,28) – không ngừng vang vọng trong tâm hồn chúng ta. Ngài kêu mời chúng ta cho Ngài uống trong thân phận những người đang khát hôm nay: “Ta khát và các ngươi đã cho ta uống” (Mt 25,35). Trong ngôi làng toàn cầu, cho uống không những là một cử chỉ bác ái cá nhân, mà còn biểu hiện những lựa chọn và quyết tâm bảo đảm cho hết mọi người tài nguyên quý báu này.”

Thêm nữa, cũng có những động thái của Giáo hội địa phương trong công tác bảo vệ sinh thái, giữ nguồn nước sạch. Liên Hội đồng Giám mục Châu Á tổ chức cuộc hội thảo tại Thái Lan ngày 31/1/2011 thảo luận về trách vụ của Giáo hội ở đại lục này đối với việc bảo vệ môi trường và kêu gọi ứng phó với biến đổi khí hậu hiện nay. Đức Hồng Y Phạm Minh Mẫn trong Lá thư Mục tử, 2009, khẳng định thiên nhiên là quà tặng của Đấng Tạo Hoá và là tài nguyên dành cho tất thảy mọi người. Không ai tạo dựng nên thiên nhiên. Khi họ sinh ra, thiên nhiên đã có rồi. Đời sống con người gắn liền với thiên nhiên. Quà tặng và tài nguyên này, bao gồm cả đất, nước, sinh quyển “được dành cho tất cả mọi người, chứ không chỉ dành riêng cho một ai hoặc một thiểu số nào, cũng không chỉ dành riêng cho thế hệ hiện tại mà còn cho cả thế hệ tương lai”.

3. Vài đề nghị cụ thể

Sự hiểu biết của con người cao hơn nhờ học hành và dễ dàng tiếp cận thông tin, hy vọng họ cũng sẽ thấy nguy cơ của việc cạn kiệt nguồn nước. Vậy nếu ngay bây giờ bạn và tôi không nỗ lực khắc phục tình trạng đó thì e rằng đã quá trễ. Nhân đây xin mạng phép đưa ra vài đề nghị nho nhỏ trong cuộc sống hằng ngày mà chúng ta có thể cùng thực hiện trước nhu cầu cấp bách là chăm sóc các nguồn nước:

– Tiết kiệm nước khi sử dụng nước sinh hoạt hàng ngày, mở nước tại các vòi nước cách vừa phải; kiểm tra, bảo trì cải tạo lại đường ống chứa nước để hạn chế thất thoát nước; dùng lại nguồn nước rửa rau, nước mưa vào những việc thích hợp như chà sân, tưới cây, rửa xe.

– Giữ sạch nguồn nước bằng cách không xả rác, phóng uế bừa bãi.

– Tránh ảnh hưởng đến nguồn nước sạch; sử dụng thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật đúng hướng dẫn, đúng liều lượng và thời gian.

– Chụp ảnh liên quan tới nước và đưa lên mạng xã hội để gây ý thức và tôn vinh nét đẹp của nguồn nước sự sống ví dụ cảnh mưa xuống thành những hạt ngọc phản chiếu ánh dương, niềm vui trong những sinh hoạt thường nhật bên sông hồ, sương rơi đọng trên những ngọn cỏ ban mai,…

– Phân loại rác, nhất là đối với kim loại nặng, pin, thiết bị điện tử.

– Hạn chế dùng túi nilon, những vật liệu khó phân hủy và hạn chế dùng phân tươi để bón rau.

– Trồng cây, trồng rừng ngập mặn – một cách giữ đất, giữ nước, giữ ẩm không khí và “cải thiện bữa ăn”.

– Vì nước tầng mặt tương tác với tầng ngầm, cho nên cần giảm thải trực tiếp ra ao hồ, gây ô nhiễm nguồn nước – đó cũng là cách tự bảo vệ sức khỏe của chúng ta.

– Tái sử dụng giấy (vì mỗi lần sản xuất, xí nghiệp giấy sử dụng nhiều loại hóa chất độc hại, nước thải màu vàng chảy ra từ ống ngầm, bốc mùi hôi nồng nặc, là gánh nặng cho môi trường), hạn chế xài đồ nhựa, những loại dùng một lần rồi bỏ.

– Dọn dẹp khu phố, cống rãnh, bãi biển.

– Bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng đất ngập nước.

– Cầu nguyện cho việc bảo vệ và giữ gìn nguồn nước.

– Có những sáng kiến, cộng tác với bạn bè để chung tay thực hiện, chẳng hạn chiến dịch mới đây của Caritas mang tên “Marathon cầu nguyện cho thiên nhiên”.

Tóm lại, nước – mạch sống của trái đất – cần được quan tâm hơn nữa. Ước chi chúng ta làm như lời Đức Thánh Cha Phanxicô căn dặn trong sứ điệp ngài gởi nhân ngày Thế giới Chăm sóc Nhiên nhiên: “Chúng ta hãy cầu nguyện để nước không trở thành dấu chỉ sự chia cách giữa các dân tộc, nhưng là dấu chỉ sự gặp gỡ đối với cộng đoàn nhân loại”. Nếu mọi người cùng hợp tác, tương trợ và chung tay thì sẽ được hưởng trọn vẹn thế giới tốt đẹp này, vì cùng một mái ấm mà!

Là người Việt Nam, chúng ta không quên truyền thống uống nước nhớ nguồn. Từ tận đáy lòng và trực giác, chúng ta biết mình không phải nguyên lý của vạn vật. Khi tri ân Đấng đã tạo ra nước cho chúng ta hưởng dùng, tâm tình đó được diễn đạt để nói lên niềm tin vào Đấng vốn là nguồn gốc, qua cách chúng ta sống và bảo vệ thiên nhiên, gìn giữ hồng ân “Chị Nước” độc đáo mà Chúa đã ban. 

(Trích Giải Đáp Thắc Mắc cho người trẻ Công giáo, Tập 5, Nxb Tôn Giáo, 05/2021)
WHĐ (11.09.2023)